Posted in Մայրենի 6

Бурин, или Когда ребенок становится взрослым?: Сказка

Որքան առաջ էր գնում, այնքան քիչ էր վախենում, այնքան ավելի էր ուրախանում ազատության համար։ Կատուն տաքացրեց ուսերը, արևը դուրս եկավ ամպերի միջով և ամայի ավազաթմբերը իրենց տեղը զիջեցին աշնանային գունեղ անտառին։ Բուրինը սովածացավ և կռացավ սնկի համար, և կատուն ասաց նրան.

«Մի՛ կեր այս սունկը, փոքրիկս, այլապես փորդ կցավի»։Բայց Բուրինը չլսեց կատվին և կերավ սունկը։ Նա քայլում է, բայց նրա ուրախությունը պակասել է՝ կատուն շատ է ծանրացել։ Բուրինը ուզում էր խմել, նա կռացավ մաքուր ջրի առվակի մոտ, և կատուն ասաց նրան.«Մի՛ խմիր, փոքրիկ, կոկորդդ կցավի»։Բայց Բուրինը չլսեց կատվին և ջուր խմեց։ Եվ հետո Բուրինը զգաց, կարծես կատվի ճանկերը փորել են նրա պարանոցը: Նա կատվին իջեցրեց գետնին, և նա ասաց նրան.«Ահա թե ինչքան եք զայրացել. ուզում եք, որ ես սրբեմ բոլոր թաթերս և թրջեմ պոչս»։Բուրինն ավելի առաջ գնաց ճանապարհով, և կատուն հետևեց նրան, բայց որտե՞ղ կարող էր նա շարունակել: Նա դուրս եկավ բացատ, և այնտեղ մի գեղեցիկ վրան էր խփված, իսկ վրանի առջև բարձերի վրա նստած էր մի տիկին։ Տիկինը ժպտում է Բուրինին և ասում.-Բարև, ասպետ:Բուրինը ուրախացավ, որ նման տիկինը նրան ասպետ էր անվանում, գրեթե երեխա։ Եվ տիկինը մատով նշան է անում նրան բարձերի վրա և տխուր ասում. «Դուք ինձնից վախենում եք»:Որպեսզի նա՝ Բուրինը, գրեթե չափահաս ասպետը, վախենա՞ր։ Ահա ևս մեկ: Ես նստեցի նրա կողքին։ Տիկինը նրան է տալիս բաժակը և ժպտում.-Թե՞ դեռ փոքր ես։Եվ հետո Կատուն դուրս է վազում բացատ և բղավում.-Ի՞նչ ես ասում, հնարավո՞ր է։Բուրինը զայրացավ այստեղ. «Ի՞նչ եմ ես, փոքրիկ։ Ինձ ոչ մի կատու պետք չէ: Դուրս արի, քրքրված ձուկ ուտող»։ Կատուն սկսեց լաց լինել, թաթով շփեց դեմքը և գնաց անտառ։ Իսկ լեդի Բուրինան հրավիրում է քեզ վրան ու այնքան զվարթ ծիծաղում։ Բուրինը գնաց նրա հետևից և այնտեղ, վրանի տաք մթության մեջ, նա հանկարծ հայտնաբերեց, որ դա ոչ թե իր կողքին Լեդին էր, այլ սողացող պառավ կախարդը։Կախարդը շրթունքներով դիպավ Բուրինին, և քարե պատյանը ծածկեց նրան: Բուրինը վախեցավ, բայց իրավիճակի անհույս լինելու պատճառով նա գնաց քնելու։ Եվ նա տարօրինակ երազ տեսավ. Նա երազում էր, որ ինքը ստրուկ է և անում է ամեն կեղտոտ գործը, հնազանդ և երջանիկ ամեն ինչից, սնված ու ջերմ թագավորի հետ, որը, պարզվեց, Ձկնորսն է, խալաթ հագած։ Բայց մի կատակաս մոտեցավ Բուրինին և ասաց. «Ինչ-որ մեկը սկզբից է հաշվում, իսկ դու՝ վերջից»։Եվ ծաղրածուն այլեւս պարզապես կատակասեր չէ, այլ Բուրինը կատակասեր է։ Եվ Բուրինը սկսեց ընդօրինակել բոլորին. ամեն ինչ անել հակառակը. «այո»-ի փոխարեն՝ «ոչ», «սպիտակի» փոխարեն՝ «սև», և քայլում է ձեռքերով, ոչ թե ոտքերով, որպեսզի ոչ ոք չմտածի, որ նա ստրուկ է. Եվ ձկնորս թագավորը մոտեցավ նրան և բերեց արքայադստեր աղջկան, որը գեղեցիկ էր արշալույսի պես և ասաց. «Ով վերջինն է, երկրորդն է, իսկ ով երկրորդն է՝ առաջինը»: Եվ Բուրինը ձեռքերը մեկնեց դեպի արքայադստերը, բայց նա իմացավ, որ նա քշել է կատվին, ծիծաղեց նրա դեմքին և փախավ։Բուրինը ծերացավ, և նա ոչ ոք չուներ, ում հետ խոսք փոխանակեր։ Եվ նա այնքան ամաչեց, որ կատվին քշել էր, որ հենց այդ պահին Բուրինը արթնացավ, ձեռքերը դրեց քարե պատերին ու ջարդեց դրանք։ Բացատում արդեն ոչ վրան կար, ոչ բարձեր։ Միայն դոդոշներ՝ խոտի փոխարեն և սողացող մեռած ծառեր՝ ուրախ աշնանային անտառի փոխարեն: Բուրինը գնաց Կատվին փնտրելու և գտավ, միայն թե նա արդեն քար էր դարձել։ Բուրինն այստեղ սկսեց լաց լինել, արցունքներն ընկան քարին ու հալեցին։ Բուրինն ու Կոշկան գրկեցին միմյանց, իսկ Կոշկան ասաց.-Ներիր ինձ, Բուրին, ես անընդհատ մտածում էի, որ դու կատվի ձագ ես, բայց դու գրեթե չափահաս կատու ես։ Հիմա ես քեզ չեմ սովորեցնի, ես պարզապես կջերմացնեմ քո վիզը:Եվ Բուրինն ասաց նրան.«Չնայած ես չափահաս եմ, ես դեռ քիչ բան գիտեմ: Գուցե ես այլևս չլսեմ քեզ, բայց միշտ կլսեմ»:

Posted in մաթեմատիկա 6.10

Տնային աշխատանք

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)x թիվը դրական է, թե՞ բացասական, եթե՝

ա) դրական>0

բ) բացասական<0

2)Աճման կարգով թվարկե՛ք ամբողջ թվերը․

ա)-6-ից մինչև 5-ը

-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

բ)-20-ից մինչև -10-ը

-20 -19 -18 -17 -16 -15 -14 -13 -12 -11 -10

գ)-4-ից մինչև 0-ն

-4 -3 -2 -1 0

3)Համեմատեք ամբողջ թվերը․

-4 < 2

-3 > -10

5 > -3

-16 < -12

-73 > -100

4)Կատարե՛ք գործողությունները․

12/4
4/3
Posted in մաթեմատիկա 6.10

Դասարանական աշխատանք

Առաջադրանքներ

1)Երկու ամբողջ թվերից ո՞րն է ավելի մեծ

ա)դրական թիվը, թե՞ զրոն

բ)բացասական թիվը, թե՞ զրոն

գ)դրական թիվը, թե՞ բացասական

2)Աճման կարգով թվարկե՛ք ամբողջ թվերը

ա)2-ից մինչև 7-ը

-2 -3 0 1 2 43 4 5 6 7

բ)-10-ից մինչև -3-ը

-10-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3

գ)45-ից մինչև -40-ը

-45 -44 -43 -42 -41 -40

3)Համեմատեք ամբողջ թվերը

0 > -3

-1 < 1

-13 < 2

-1000 < 1

25 > -25

4)Համաձուլվածքը կազմված է կապարից և երկաթից, որոնց զանգվածները հարաբերում են ինչպես 2:7 :Որքա՞ն կապար և որքա՞ն երկաթ է պարունակում այդպիսի համաձուլվածքի կտորը, եթե նրա զանգվածը 3600գ է։

Posted in Մայրենի 6
Posted in Մայրենի 6

Անդաստան

Արևելյան կողմն աշխարհի

Խաղաղությո՜ւն թող ըլլա…
Ո՛չ արյուններ, քրտինք հոսին
Լայն երակին մեջ ակոսին.
Ու երբ հնչե կոչնակն ամեն գյուղակի՝
Օրհներգությո՜ւն թող ըլլա:

Արևմտյան կողմն աշխարհի
Բերրիությո՜ւն թող ըլլա…
Ամեն աստղե ցող կայլակի,
Ու ամեն հասկ ձուլե ոսկի.
Եվ ոչխարներն երբ սարին վրա արածին՝
Ծիլ ու ծաղի՜կ թող ըլլա:

Հյուսիսային կողմն աշխարհի
Առատություն թող ըլլա…
Ոսկի ծովուն մեջ ցորյանին
Հավետ լողա թող գերանդին.
Ու լայն ամբարն աղուններուն երբ բացվի՝
Բերկրությո՜ւն թող ըլլա:

Հարավային կողմն աշխարհի
Պտղաբերում թող ըլլա…
Ծաղկի՜ մեղրը փեթակներուն,
Հորդի գինին բաժակներուն.
Ու երբ թխեն հարսերը հացը բարի՝
Սիրերգությո՜ւն թող ըլլա։

Posted in մաթեմատիկա 6.10

Դասարանական աշխատանք

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)Հետևյալ թվերից ընտրիր ոչ բացասական թվերը:

−18, 18, −3, 230, −11/18, 1/3

2)Արդյո՞ք −135/45 թիվը ամբողջ թիվ է:

Այո

3)Գործածելով + և — նշանները՝ գրե’ք.

ա)10O տաքություն+

բ)3O ցուրտ-

գ)0-ից 7 աստիճան ցածր-

դ)0-ից 8 աստիճան բարձր+

4)Լուծեք խնդիրը․

Լճի մակերևույթն արագորեն ծածկվում էր ջրիմուռներով, ընդ որում ջրիմուռներով ծածկված մակերեսն ամեն օր կրկնապատկվում էր: Լճի մակերևույթը ջրիմուռներով ամբողջությամբ ծածկվեց 30 օրում: Քանի՞ օրում էր ջրիմուռներով ծածկվել լճի մակերևույթի կեսը:

Ձեռքի տակ ունենալով միայն 5 լիտրանոց և 8 լիտրանոց դատարկ ամաններ,ինչպես կարելի է կաթի ցիստեռից 7լ կաթ լցնել դատարկ տարայի մեջ,որի տարողությունը 7 լիտրից ավելի է:

29

Posted in Մայրենի 6

«Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում ու երբեք էլ չեմ կարողանա»: Խորխե Բուկայ

Երբ ես փոքր էի, պաշտում էի կրկեսը, և կրկեսում ամենից շատ գազաններն էին ինձ դուր գալիս: Ինձ հատկապես փիղն էր գրավում, որը, ինչպես հետո իմացա, նաև մյուս երեխաների սիրելին էր:

Ներկայացման ժամանակ այդ հսկայական վայրի կենդանին ցուցադրում էր իր անասելի քաշը, ուժը, չափսերը… Բայց իր ելույթից հետո մինչև հաջորդ ելույթի սկիզբը նա շղթայված էր, շղթայի մի ծայրը կապված էր փղի ոտքին, իսկ մյուսը` գետնի մեջ խրված ցցին:
Այն ընդամենը փայտի մի կտոր էր, որ միայն մի քանի սանտիմետր էր խրված հողի մեջ: Չնայած շղթան հաստ էր և ամուր, ինձ համար ակնհայտ էր, որ այդպիսի կենդանին, որն ընդունակ է ծառեր արմատախիլ անելու, հեշտությամբ կարող էր այդ ցիցը հանել ու փախչել:
Ինձ համար հանելուկ էր մնացել` ի՞նչն էր նրան պահում, ինչո՞ւ նա չէր փախչում:
Երբ դեռ հինգ-վեց տարեկան էի, հավատում էի մեծահասակների իմաստնությանը: Չեմ հիշում` այս հարցերը ես տվեցի ուսուցչի՞ս, հայրիկի՞ս, թե՞ հորեղբորս: Նրանցից մեկն ինձ բացատրեց, թե փիղը չի փախչում, քանի որ  վարժեցված է:
Այդ ժամանակ ես տվեցի միանգամայն ակնհայտ հարց. «Եթե փիղը վարժեցված է, էլ ինչո՞ւ են նրան շղթայում»:
Հիշում եմ, որ ոչ մի բավարար պատասխան չստացա: Ժամանակի ընթացքում մոռացա փղին էլ, նրա հետ կապված հարցերն էլ և այդ մասին հիշում էի միայն մարդկանց շրջապատում, ովքեր գոնե մեկ անգամ այդ հարցն իրենց տվել են:
Մի քանի տարի առաջ հայտնաբերեցի, որ, հուրախություն ինձ,  բավականին խելացի մի մարդ գտել է հարցի պատասխանը` կրկեսային փիղը չի փախչում, որովհետև նա մանկուց կապված է նմանատիպ ցցի:
Աչքերս փակեցի և պատկերացրի ցցին կապված նորածին անպաշտպան փղին: Վստահ եմ, որ այն ժամանակ փղիկն ամբողջ ուժով ձգվել է` փորձելով ազատվել: Բայց, չնայած  ջանքերին, ոչինչ չի ստացվել, քանի որ ցիցն այն ժամանակ բավականին ամուր է եղել:
Պատկերացնում էի, թե ինչպես է նա երեկոյան ուժասպառ ընկնում, իսկ առավոտյան փորձում նորից ու նորից… Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, նա հնազանդվել է իր ճակատագրին՝ ընդունելով սեփական անզորությունը:
Այդ հսկա և հզոր փիղը կրկեսից չի փախչում, քանի որ խեղճը կարծում է, թե չի կարող:
Նրա հիշողության մեջ մնացել է անզորության այն զգացողությունը, որն ապրել է ծնվելուց անմիջապես հետո:
Եվ ամենավատն այն է, որ այդ հիշողությանը նա երբեք չի կասկածում:
Նա այլևս երբեք չի փորձել իր ուժը կիրառել:
-Այսպիսին է կյանքը, Դեմիան: Բոլորս էլ ինչ-որ բանով նման ենք կրկեսի փղին. այս կյանքում մենք կապված ենք հարյուրավոր ցցերի, որոնք սահմանափակում են մեր ազատությունը:
Ապրում ենք` համարելով, որ «չենք կարող» անել բազում գործեր, ուղղակի, որովհետև, շատ վաղուց, երբ դեռ փոքր էինք, փորձել ենք ու չենք կարողացել:
Այն ժամանակ վարվել ենք այս փղի նման, մեր հիշողության մեջ գրանցել ենք այսպիսի հրահանգ. «Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում և երբեք չեմ կարողանա»:
Մենք մեծացել ենք այս հրահանգով, որն ինքներս ենք մեզ տվել, և դրա համար էլ երբեք չենք փորձել ցիցը հանել:
Երբեմն, շղթայի ձայնը լսելիս, հայացք ենք ձգում ցցին և մտածում.
Չեմ կարողանում և երբեք էլ չեմ կարողանա:
…. Եվ միակ ձևը պարզելու, որ դու  կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, նոր փորձ անելն է, որի մեջ կներդնես քո ամբողջ ոգին:

Հարցեր և առաջադրանքներ:
Ինչի՞ մասին է պատմվածքը:

Պատմվածքը նրա մասին է,որ պետք չէ միանգամից հանձնվել ու միշտ պետք է փորձել նորից ու նորից:
Ի՞նչ է սովորեցնում այս ստեղծագործությունը:

Ստեղծագործությունը մեզ սովորեցնում է,որ պետք չէ հանձնվել,այլ պետք է նորից ու նորից փորձել:
Նմա՞ն ես այդ փղիկին:

Լինում են դեպքեր,որ ես էլ եմ հանձնվում ու չեմ ուզում առաջ գնամ:
Բառարանի օգնությամբ գտիր տրված բառերի հոմանիշները` հսկայական, ամուր, ակնհայտ, անասելի, խելացի, ջանք, բազում:

Հսկայական-հսկա

Ամուր-ամրակուռ

Ակնհայտ-ակնբախ

Անասելի-անպատմելի

Խելացի-խելոք

Ջանք-եռանդ

Բազում-շատ

Posted in Անգլերեն 6.10

English

1. Write the words in the correct order.

  1. I am from an old town in Turkey.
  2. My friend are great singer.
  3. London is a fantastic city.
  4. Polish restaurants are really good.

2. Write the coutries.

  1. Mexico
  2. Belgium
  3. Britan
  4. Italy
  5. Poland
  6. Turkey
  7. Japan
  8. China

3. Complete the sentences with the words in the box.

  1. Do you like football.
  2. My friends arn’t like U2.
  3. Are you from the USA.
  4. She isn’t Swiss, she’s Italian.
  5. Is your brother like music?
  6. Is Julia Roberts Australian.
  7. They are British,they’re American?
  8. My mother and father don’t like pop music.

4.Write the nationalities for people from the countries in exercise 2.

  1. Mexican
  2. Belgian
  3. Britain
  4. Italy
  5. Polanski
  6. Turkish
  7. Japanese
  8. Chinese

5. Complete the questions with the question words in the box.

  1. What is this?-It’s a Brazilian flag.
  2. How old your brother?- He’s 14.
  3. Who is your English teacher?-Mrs Welch.
  4. What are your names?-I’m Claire and this is Kate.
  5. Where are you from?- I’m from Poland.

6. Underline the correct adjective in each sentences.

  1. I like this book. It’s great.
  2. Do you like Paris?-Yes,it’s a fantastic.
  3. This film is not very good.-Yes you’re right.It’s awful.
  4. We don’t like pizza. It’s terrible
Posted in մաթեմատիկա 6.10

Դասարանական աշխատանք

Առաջադրանքներ․

1)Հետևյալ թվերից ընտրիր ամբողջ թվերը:

3ամբ2/5, 41, −17/41,−8, 0, 5

2)Հետևյալ թվերից ընտրիր դրական թվերը:

−7, 0, −1/55, 6, +55, 33, −18

3)Գիշերը օդի ջերմաստիճանը +2°C էր, իսկ ցերեկը այն իջավ 5 աստիճանով:

Նշիր, թե որքան դարձավ ջերմաստիճանը ցերեկը։

+2-5=3

-3

4)Խանութի մեկ շաբաթվա եկամուտների մատյանում գրված է․

Որոշեք խանութի շաբաթվա եկամուտը։

5)Լուծեք խնդիրը․

Հերթագայող մեծ և փոքր ուլունքներից կազմված ուլունքաշարում կա 50 ուլունք: ՈՒլունքաշարի թելը կտրվել է և թափված ուլունքներից 9-ը կորել են, ընդ որում կորածների մեջ փոքրերի քանակը 2 անգամ ավելի է, քան մեծերինը: Քանի մեծ և քանի փոքր ուլունք է մնացել:

50:2=25

25-6=19

25-3=22

Posted in Բնագիտություն 6.10

Քիմիական նյութերի ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա

Շրջակա միջավայրի վրա մարդու բացասական ազդեցությունը կտրուկ աճել է արդյունաբերության զարգացման արդյունքում:

1. Վառելանյութերի այրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում գազեր: Ածխաթթու գազի պատճառով առաջանում է «ջերմոցային էֆեկտ», ինչի հետևանքով մոլորակի մթնոլորտի ջերմաստիճանն աճում է:

7a96a20063d20d95a86d039e9232e706_XL.jpg

2. Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»:
Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO2, ծծմբի օքսիդներ` SO2, SO3, ազոտի օքսիդներ` NO, NO2։   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշակի պայմաններում միանալով ջրին, վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբային թթվի` H2SO3, ծծմբական թթվի` H2SO4, ազոտական թթվի` HNO3 և այլն, որոնք անձրևների հետ վերադառնում են երկրագնդի մակերևույթ։
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

kornienko_anim.gif

3. Բնությունը, շրջակա միջավայրն աղտոտող առավել վտանգավոր նյութերից են ծանր թունավոր մետաղները, հատկապես՝ սնդիկը, կապարը, կադմիումը, թալիումը, որոնք կուտակվում են մարդու օրգանիզմում և առաջացնում մի շարք հիվանդություններ: Դրանք մարդու օրգանիզմ կարող են ներթափանցել աղտոտված ջրի և սննդի միջոցով: Այդ հիվանդություններն արտահայտվում են տարբեր խանգարումների ձևով:

4. Վտանգավոր են նաև բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցները՝ պեստիցիդները և հերբիցիդները: Տարեկան մի քանի տոննա պեստիցիդներ և հերբիցիդներ թափանցում են ծովային և հողային էկոհամակարգեր:

spraying-pesticides-on-field.jpg

5. Ահռելի վնասներ են հասցվում բնությանը, երբ նավթատարները, նավթ տեղափոխող նավերը (տանկերները) կամ նավթահանող պլատֆորմները վթարի են ենթարկվում: Դրանց հետևանքները դժվար են վերացվում:

Օրինակ՝ խոշոր աղետ տեղի ունեցավ 2010 թ. ապրիլի 20-ին՝ Մեքսիկական ծոցում տեղակայված British Petroleum ընկերության նավթաշտարակում պայթյունի հետևանքով, երբ ծով արտանետվեց 800 միլիոն լիտր նավթ, իսկ նավթային բծի մակերեսը կազմեց 28 հազար կմ²: Այս աղետի հետևանքները մինչ օրս վերացված չեն: Նկարում պատկերված են ծովի մակերեսին նավթային բծերը (նկարահանված է տիեզերքից):

21198fae-496d-4f92-8b1b-20760fc0e9c3-620x413.jpeg

Լրացուցիչ տնային առաջադրանք

Պատասխանել հարցերին

  1. Հողի ու ջրի ,թռչունների ու ձկների ,վայրի գազանների պահպանման համար ի՞նչ միջոցներ են ձեռնարկվում:

Նրանց համար մարդիկ ստեղծում են լճեր,անտառներ:

  1. Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները,և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ:

Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»:
Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO2, ծծմբի օքսիդներ` SO2, SO3, ազոտի օքսիդներ` NO, NO2։   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշակի պայմաններում միանալով ջրին, վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբային թթվի` H2SO3, ծծմբական թթվի` H2SO4, ազոտական թթվի` HNO3 և այլն, որոնք անձրևների հետ վերադառնում են երկրագնդի մակերևույթ։
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

  1. Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը:

Կենցաղային աղբը այրելուց հետո առաջանում են վնասակար նյութեր: