«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր, միջին դպրոց
Խնդիր 650
ա)Երկու թվերի գումարը 520 է։Առաջին թիվը 30-ով մեծ է երկրորդից։ Որո՞նք են այդ թվերը։
Լուծում
52030=490
490։2=245
245+30=275
245+275=520
Պատ.` 245275
Խնդիր 651
Եթե Սոնայի մտապահած թվին ավելացնենք նույն թիվը,ապա նաև 124,կստանանք 10-բազմապատիկ՝135-ից փոքր թիվ։Ո՞ր թիվն է մտապահել Սոնան։
Լուծում
130-124=6
6:2=3
Պատ․՝3
Խնդիր 650
բ) Երեք թվերի գումարը 480 է։ Առաջին երկուսը գումարը 20-ով մեծ է երրորդ թվից։ Ո՞րն է երրորդ թիվը։
Լուծում
480:3=160
160-20=140
160+20=180
160+180+140=480
Պատ.՛480
գ) Երեք թվերի գումարը 480 է։ Առաջին երկուսը հավասար են, ևդրանց գումարը 20-ով մեծ է երրորդ թվից։ Որո՞նք են այդ թվերը։
Լուծում
480:3=160
20:2=10
160-10=150
150+160=310
310+150+160=480
Պատ.՛480
Խնդիր
Ուղղանկյան երկարությունը 75սմ է, իսկ լայնությունը փոքր է երկարությունից 17սմ-ով։ Գտնել ուղղանկյան P,S-ը։
Լուծում
75×2=150
17×2=34
15+34=184
75-17=58
75×58=4350
S=75-17=184
75×58=4350 սմ
Շորագյալցի Ավոյի պատմությունից հետո խոսքն ընկավ գիլի ոհմակի (բոլուկի) վրա։
Երկար ձմեռներն ու ապրուստի դժվարությունն են պատճառը, որ գելերը ոհմակ են կազմում,- բացատրում էին գյուղացիք։
Ոռնում են, իրար կանչում, հավաքվում, միանում, որ ուժեղ լինեն թե՛ հարձակվելու և թե՛ հարձակման դիմադրելու ժամանակ։
Ամեն մինը մենակ հեշտ կհա□թվի ձմեռն ու կկորչի, քան թե խմբով, և ամեն մինը մենակ չի կարող էն ճանկել, ինչ որ կճանկի խումբը։
Եվ հավաքվում են հիսունով, հարյուրով, մի քանի հարյուրով։
Սարսափելի բան է գիլի ոհմակը, մանավանդ էդ լինում է ձմեռը, գիլի ամենաքաղցած ժամանակը, եր□ շատ անգամ գելը քաղցից կատաղում է։ Երբ ոհմակով մի տեղ կանգնում են հանգստանալու՝ շրջան են կազմում ու էնպես են վեր թափում, որ իրար երես պահեն, չեն հավատում մեկմեկու։ Վախենում են իրար ուտեն։ Բայց ոմանք էլ ասում են՝ նրա համար են էդպես անում, որ իրար տեսնեն ու հարկավոր դեպքում իսկույն նշան տան իրարու, և իբրև թե բոլորը նայում են իրենց գլխավորին։
Գիլի համար մութը, ճամփի դժվարությունը, հեռավորությունը ոչ մի նշանակություն չունեն։
Գելն էնքան արագավազ է, որ մի գիշերվա մեջ երեք–չորս օրվա ձիու ճամփա կկտրի: Իսկ գիլի սրատեսության վրա էսպես մի զրույց կա ժողովրդի մեջ։
Ասում են՝ մի անգամ արծիվն ու գելը վեճի բռնվեցին, թե իրենցից ո՛րն է ավելի սրատես։ Գելն ասավ՝ մի ա□պոտ օր ես սարի գլուխն ելա, ամպի միջով մտիկ արի տեսա՝ հեռու մի դաշտում մի սև ցելի (վարած հողի) մեջ մի ակոսում մի սև գառն է նստած։
Արծիվն էլ թե՝ ես էլ երկնքի երեսն ելա, ներքև մտիկ արի, մի ծխնելույզի միջից տեսա կրակի վրա դրած մի պղինձ՝ խուփը վրեն։ Խփան ճեղքիցը նայեցի, տեսա պղնձի միջին կաթը, կաթնի երեսին էլ մի սիպտակ մազ։
Էսքան արագավազ ու սրատես գազան է գելը։ Եվ էս ամենի հետ միասին՝ շատ խորամանկ։
Նա մինչև լավ չիմանա, որ հարձակումն ապահով է, չի հարձակվիլ։ Ուրիշ բան է, եթե սովից խելագար մի գել իրեն կորցրած գցի ափաշկարա վտանգի մեջ․ բայց սովորաբար գելը շատ է զգույշ ու խորամանկ։
Մի գյուղացի էսպես պատմություն արավ։ Ասում է՝ մի տարի թակարդ էի լարել։ Առավոտը վաղ վեր կացա, գնացի տեսա մի գել է ընկել մեջը։ Միայն ոտիցն է ընկել, ու ոտը փշրվել է, սատկել է։ Վեր կալա թակարդիցը հանեցի, էն կողմը գցեցի։ Մինչև գլուխս կախ ես թակարդովն էի եղած, մին էլ տեսնեմ՝ վեր կացավ կաղին տալով փախավ։ Հա՛յ, հայ, հա՛յ, էլ ո՞րտեղ, իրեն տվեց անտառը։ Դու մի՛ ասիլ անտերը ստամեռնուկ տված է եղել։
Գիլի ոհմակն էլ, ձմեռը ճամփա կտրելիս իրար ետևից է գնում- ծլլաշարուկ, ու միշտ ամենից ուժեղն ու փորձվածը առաջին է գնում։ Եվ սա երկու հարմարություն ունի նրանց համար։ Մին, որ առաջի գնացողները ձնի մեջ կոպար (շավիղ) են բաց անում, ետևից եկողների համար բաց–պատրաստ ճամփա է լինում, մին էլ՝ որ ոչ ոք չի կարող իմանալ, թե իրենք քանիսն են եղել։ Եվ էդ է պատճառը, որ ոչ մի որսկան չի կարող ասել, թե էս ոհմակը, որ անցել է, քանի գել է եղել մեջը։
Աստված հեռու տանի, թե ոհմակի աչքովը մի որս ընկավ։ Ուրիշ գազան լինի, թե ընտանի կենդանի, իսկույն չորս կողմից շրջապատում են, ու էլ փրկություն չկա։ Իսկ կճղակավորներին, հատկապես եղնիկներին ու եղջերուներին, քշում են դեպի սառած գետերը, սաոույցի վրա ճղատում ու վրա թափում կամ քշում են դեպի բար□ր ժայռերը, ժայռերից թռցնում ու իջնում ներքև լափում։
Ոհմակը վտանգավոր է և մարդու համար։ Եթե բազմություն չեղավ՝ մի կամ երկու մարդից ոհմակը չի վախենալ, թեկուզ հրացան ունենան։ Մինչև անգամ հրացանն ավելի վտանգավոր է։ Հրացան արձակես թե չէ, իսկույն կհարձակվեն։ Հիմի կասեք՝ հապա ինչի՞ց է վախենում գելը։
Էս մասին գյուղացիք մի քանի պատմություն արին։
1.Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դո՛ւրս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:
Կհաղթվի, երբ, ամպոտ, բարձր։
2.Գրի՛ր տրված բառերի հականիշները:
ա) կարճ —Երկար
բ) թույլ — Ուժեղ
գ) մոտ — Հեռու
դ) ցածր- Բարձր
բ) Քեզ համար քնում ես, ուրիշի համար երազ տեսնում։
գ) Մեծին հարգիր, որ մեծանաս։
դ) Լավ բան ասա, որ լավ բան լսես։
Սուտմեռուկ – սատկած, մեռած ձևանալ։
Ձմեռներ, գելեր, գյուղացիք, եղնիկներ։
6․Այն ի՞նչն է, այն ի՞նչը.
Թև ունի, թռչուն չէ,
Միջատ է, մրջյուն չէ,
Աշխատում է օրնիբուն
Բերքը տաիս է մարդուն: (մեղու)
7․Ինչո՞ւ են գայլերը ոհմակ կազմում:
Գայլերը ոհմակ են կազմում, որ ուժեղ լինեն թե՛ հարձակվելու և թե՛ հարձակմանը դիմադրելու համար։ Ամեն մեկը մենակ մենակ չի կարող ճանկել, ինչ որ կճանկի խմբով։
8․Ինչպիսի՞ կենդանի է գայլը (բնութագրի՛ր տեքստի բառերով):
Գայլը շատ արագավազ է։ Նա մեկ գիշերում երեք-չորս օրվա ձիու ճամփա է կտրում։ Նա մինչև լավ չիմանա, որ հարձակումը հաջողությամբ կավարտվի, չի հարձակվի։ Գայլը ոչ միայն արագավազ է, այլև սրատես է և խորամանկ։
9․Ինչպե՞ս է շարժվում ոհմակը ձմռանը:
Գայլի ոհմակը ձմռանը ճամփա կտրելիս իրար հետևից է գնում՝ ծլլաշարուկ, իսկ ամենից ուժեղը միշտ գնում է ոհմակի առջևից։ Այդ է պատճառը, որ հմուտ որսորդն անգամ չի կռահում, թե քանի գայլ է եղել ոհմակի մեջ։
10․Ինչո՞ւ է վտանգավոր գայլը մարդու համար:
Ոհմակը վտանգավոր է մարդու համար։ Գայլը վախենում է բազմությունից, իսկ մեկ կամ երկու մարդուց մարդը չի վախենում, թեկուզ հրացան ունենան։
11․Ուրիշ ի՞նչ գիտես գայլերի մասին:
Գայլերը խելացի եւ զգուշավոր կենդանիներ են: Ապրում են զույգերով կամ ընտանիքներով: Գայլերի ձագերը ծնվում են վաղ գարնանը, նրանք լինում են կույր ու խուլ: Սկզբում մայր գայլը ձագերին տալիս է կաթ, իսկ երբ ձագուկները մեծանում են ծնողները նրանց համար բերում են միս: Որսի հմտությունները ձագերին ուսուցանում է հայրը: Երիտասարդ գայլերը ապրում են իրենց ծնողների հետ երկու տարի ժամկետով: Գայլերը խստորեն պահպանում են իրենց տարածքների սահմանները: Գայլը նման չէ հասարակ շանը, երբ գայլը տեսնում է անծանոթ մարդկանց, թաքնվում է, ոչ թէ հաչում: Գայլերի աչքերը միշտ կապույտ են ծնված օրից, դրանք դեղնում են միայն 8 ամսով:
Жил когда-то бедняк. Как ни трудился он, как ни бился – все никак не мог выбиться из нужды.
И вот дошел он до отчаяния и решил: “Пойду-ка я разыскивать бога. Разыщу и узнаю, долго ли мне маяться. Да тут же и выпрошу чего-нибудь для себя”.
По дороге повстречался он с волком.
– Добрый путь, братец-человек! Куда ты идешь? – спросил волк.
– Иду к богу, – ответил бедняк, – горе свое хочу ему поведать.
– Как доберешься до бога, скажи ему: есть, мол, на свете один голодный волк, день-деньской рыщет он по горам и долинам, а пропитания, найти не может.
Спроси: долго ли тому волку голодать? И еще скажи: если ты сотворил его, так и кормить должен.
– Ладно, – молвил бедняк и продолжал путь.
Много ли, мало ли он прошел – встретил красавицу-девушку.
– Куда идешь, братец? – спросила девушка.
– К богу иду.
– Как увидишь бога, – взмолилась красавица, – скажи ему: есть одна девушка – молодая здоровая, богатая, а ни радости, ни счастья не знает. Как ей быть?
– Скажу, – пообещал бедняк и пошел своей дорогой.
Встретилось ему дерево. Хоть оно и стояло у самой реки, но совсем засохло.
– Куда ты идешь, эй, путник? – спросил дерево.
– К богу иду.
– Тогда погоди, передай богу и мои слова. Скажи ему: слыхано ли такое дело – расту я у самой речки, а круглый год стою сухим! Когда же я зазеленею?
Выслушал бедняк жалобу дерева и продол жал свой путь.
Шел он, шел, пока не дошел до бога.
Видит – восседает бог в образе седовласого старца под высокой горой, прислонясь к утесу.
– Добрый день! – молвил бедняк, став перед богом.
– Добро пожаловать, – ответил бог. – Чего тебе надо?
– Хочется мне, чтобы ты ко всем людям относился одинаково – не давал бы одному все, другому ничего. Вот я – сколько ни бьюсь, сколько ни тружусь, а все из нищеты не выбьюсь, многие же вдвое меньше меня работают, а живут в достатке и покое.
– Ладно, ступай, скоро разбогатеешь. Я пошлю тебе счастье. Живи и наслаждайся.
– У меня к тебе еще дело, господи, – сказал бедняк и поведал богу о жалобах голодного волка, красивой девушки и засохшего дерева.
Бог дал ответы на все вопросы. Бедняк поблагодарил его и ушел.
На обратном пути подошел он к засохшему дереву.
– Что сказал про меня бог? – спрашивает засохшее дерево.
– Сказал, что под тобою зарыто золото. Покуда его не откопают и не дадут твоим корням простор, тебе не зазеленеть.
– Так куда же ты уходишь? Выкопай золото, оно нам обоим пойдет впрок: ты разбогатеешь, а я зазеленею.
– Нет, некогда мне, я тороплюсь. Бог даровал мне счастье, я должен поскорее найти его и наслаждаться, – ответил бедняк и ушел.
Идет он, а красавица-девушка дорогу ему преградила:
– Какую весточку для меня несешь?
– Бог сказал: ты должна найти себе хорошего мужа. Тогда тоска отступится от тебя и заживешь ты в радости и счастье.
– Ну, если так, то будь ты моим дорогим мужем.
– Вот еще! Некогда мне. Бог обещал мне счастье, надо найти его поскорее и наслаждаться, – сказал бедняк и зашагал дальше.
На дороге поджидал его голодный волк.
Только завидел он бедняка – кинулся к нему:
– Ну, что сказал тебе бог?
– Братец ты мой, после тебя встретил я еще красавицу-девушку и засохшее дерево. Девушка хотела знать, отчего ее жизнь так безрадостна, а дерево – почему оно весной и летом не может зазеленеть. Рассказал я богу, а он и говорит: “Девушка пусть найдет себе доброго мужа, тогда будет счастлива, а дереву скажи: “Под тобою зарыто золото, надо откопать его, дать корням простор, тогда зазеленеешь”. Передал я им божье слово. Дерево сказало: “Откопай золото и возьми себе”, а девушка говорит: “Возьми меня замуж”. – “Нет, – говорю, – друзья, не могу: бог обещал мне счастье, должен я найти его и наслаждаться”.
– А про меня что сказал бог? – спросил голодный волк.
– А про тебя он сказал, что ты будешь рыскать голодным до тех пор, пока не найдешь глупца. Как сожрешь его, так и насытишься.
– Глупее тебя мне никого не сыскать, – промолвил волк и съел глупца.